Zalecenia pobierania próbek glebowych, do chemicznej analizy.

Wczesna wiosna to dobry czas na wykonanie analizy chemicznej gleby, która jest podstawą precyzyjnego nawożenia.

Stosowanie nawozów mineralnych na zasadzie orientacyjnej zawsze niesie ryzyko popełnienia błędu skutkującego niedożywieniem lub przenawożeniem roślin.

Zalecamy pobranie prób glebowych głębokości 20-25 cm i wykonanie analizy chemicznej. Jest to szczególnie wymagane gdy uprawa znajduje się na nowym stanowisku lub gdy analiza chemiczna na plantacji objętej doradztwem nie była wykonywana od dwu lat (lub dłużej). Zaleca się aby analizę chemiczną gleby wykonać metodą ogrodniczą (tzw. Uniwersalną), popularnie stosowaną przez Stacje Chemiczno-Rolnicze do oceny gleb i podłoży warzywnych (koszt analizy jednej próbki 55,50 zł brutto). Podczas składania zlecenia należy wyraźnie podkreślić konieczność oznaczenia w glebie obu form azotu (zarówno azotanowej NO₃^– jak i amonowej NH₄⁺). Jako że forma azotanowa jest podatna na wypłukiwanie po zimie dominuje w glebie forma amonowa azotu. Uściślenie zlecenia jest ważne gdyż Laboratoria i Stacje Chemiczno-Rolnicze zajmujące się analizą gleb ogrodniczych mają różne pakiety analiz i nie we wszystkich pakietach uwzględnia się oznaczenie obu form azotu. Wyniki uzyskane tą metodą w sposób kompleksowy zobrazują rzeczywistą i aktualną zasobność w najważniejsze składniki pokarmowe.

Jeżeli Właściciel plantacji nie planuje wykupienia wczesnowiosennej wizyty lustracyjnej w celu zdiagnozowania rodzaju gleby i stanu odżywienia plantacji zaleca się również wykonanie oznaczenia zawartości próchnicy glebowej (koszt ok. 25 PLN ).

Dane dotyczące aktualnej zawartości próchnicy glebowej pozwolą w przybliżeniu ocenić  tempo wypłukiwania składników pokarmowych w trakcie sezonu wegetacyjnego.

Aby wyniki analizy chemicznej były miarodajne i odzwierciedlały rzeczywistą zasobność ryzosfery próbki gleby do analiz muszą być pobrane z zachowaniem pewnych zasad:

Próbka musi być reprezentatywna dla danego obszaru lub plantacji: jedna próbka może charakteryzować maksymalnie powierzchnię 2 ha jeżeli jest to teren równy z glebą o zbliżonym składzie i stanie agrotechnicznym, jeżeli jest uprawiany ten sam gatunek i odmiana oraz jeżeli jest stosowana taka sama agrotechnika. Różnica w każdym wymienionym czynniku powoduje konieczność sporządzenia dodatkowej próby.

1. Z całego obszaru (lub plantacji) kwalifikującego się do objęcia jedną próbą należy pobrać do naczynia zbiorczego 10-15 niewielkich próbek pojedynczych, które po wymieszaniu będą stanowiły próbę analityczną (ok. 0,5 kg)
2. Próbki jednostkowe można pobierać szpadlem w następujący sposób: odkroić szpadlem na głębokość 20-25 cm pionowy płat gleby grubości 1-2 cm. Zebrać z całej wysokości szpadla, z jego części środkowej, wycinek gleby.
3. Na plantacji starszej niż 4-5 lat próby pobierać z rzędów roślin, z połowy odległości między roślinami
4. Po wymieszaniu gleby w naczyniu zbiorczym próbę analityczną (ok. 0,5 kg gleby) wsypuje się do torby papierowej lub gdy gleba jest wilgotna to woreczka plastikowego opisując dokładnie próbkę tak aby opis zachował czytelność (na torbie papierowej ołówkiem, na woreczku plastikowym niezmywalnym cienkopisem lub dołączając dodatkowy opis)
5. Próbki można pobierać na wyznaczonym obszarze lub plantacji zgodnie z rysunkami zamieszczonymi poniżej lub według własnego losowego schematu:

6. Próbek nie należy pobierać:

• na obrzeżach pola do 5m
• w miejscach po stogach i kopcach
• w rowach, bruzdach, kretowiskach i żwirowiskach
• w zagłębieniach i ostrych wzniesieniach terenu(w razie potrzeby z tych miejsc pobrać dodatkowe próbki).

7. Należy unikać pobierania próbek bezpośrednio po zastosowaniu nawozów mineralnych, po nawożeniu organicznym oraz w okresie nadmiernej suszy lub wilgotnej gleby.
8. Po pobraniu i oznaczeniu próbki jeszcze raz sprawdzić zgodność oznaczenia.
9. Opisane próbki należy dokładnie zapakować i dostarczyć bezpośrednio lub pocztą do Stacji Chemiczno-Rolniczej lub innego laboratorium wykonującego analizy.
10. Jeśli nie dysponujemy aktualnymi wynikami analiz wody używanej do nawadniania roślin, oraz do sporządzenia cieczy roboczej podczas wykonywania zabiegów ochrony i nawożenia dolistnego. Należy również pobrać w czystą butelkę około 1,5 l wody i zlecić jej analizę chemiczną ( koszt około 77 zł brutto).
11. Podczas wizyty w Laboratorium lub Stacji Chemiczno Rolniczej najlepiej jest poprosić aby wyniki analiz gleby i wody były wysłane na Państwa adres e-mail. Gdy otrzymają państwo wiadomość z załączonymi wynikami analiz gleby i wody prosimy je odesłać na adres grupatruskawkowa@osadkowski.pl
12. Przesyłając wyniki chemicznej analizy gleby w treści e-maila należy podać następujące dane:

• Rodzaj gleby
• Uprawiana odmiana
• System uprawy ( na płask, zagonowy, ściółkowana plantacja, bez ściółki, rodzaj ściółki, nawodnienie, )
• Czy jest fertygacja ?

Na podstawie przysłanych wyników analizy chemicznej gleby zostanie opracowany precyzyjny harmonogram nawożenia będący podstawą racjonalnego żywienia roślin na plantacjach objętych doradztwem.

dr inż. Zbigniew Jarosz

Katedra uprawy i Nawożenia Roślin Sadowniczych

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Komunikat nr 1/2017

Dnia 21 marca 2017   

Pobieranie prób glebowych do analizy chemicznej.

• Analiza chemiczna gleby jest podstawą precyzyjnego nawożenia truskawki.

• Szacunkowo ok. 70% błędów, popełnianych przy analizie gleby, to błędy związane z niewłaściwym pobieraniem próbek gleby.

• Główne zasady prawidłowego pobierana prób glebowych:

• Reprezentatywność: próba musi charakteryzować cały analizowany obszar a nie jedno miejsce – im więcej prób pojedynczych złoży się na próbę średnią tym lepiej.

Jedna próba średnia powinna składać się z kilkunastu prób pojedynczych.

• Miarodajność: próby należy pobierać z całej głębokości aktywnej strefy korzeniowej roślin – w przypadku truskawki jest to warstwa do 20-25 cm.

Przed założeniem plantacji na nowym stanowisku można przeanalizować próbę pobraną z głębszej warstwy (20-40 cm).

• Wiarygodność: próby powinny być pobrane tak aby odzwierciedlały rzeczywisty i faktyczny stan gleby.

• Próby glebowe z plantacji truskawki najlepiej jest przeanalizować metodą ogrodniczą (tzw. “Uniwersalną”) zlecając ocenę zasobności w makroskładniki pokarmowe.
• Uzyskane wyniki: należy przesłać do “Grupy Truskawkowej” na stronie www.bioagris.pl/truskawki korzystając z narzędzia “DORADCA TRUSKAWKOWY”.

• Na podstawie nadesłanych wyników zostanie opracowany precyzyjny harmonogram nawożenia będący podstawą racjonalnego żywienia truskawki.

• Więcej szczegółów w krótkim materiale filmowym:

dr hab. Zbigniew Jarosz

Katedra Uprawy i Nawożenia Roślin Ogrodniczych

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Zabiegi wzmacniające rośliny  i przygotowujące do spoczynku zimowego

Cz. II

Jesienne wapnowanie.

Jesień to bezdyskusyjnie najlepsza pora do zastosowania nawozów wapniowych. Wysiane jesienią nawozy wapniowe mają relatywnie długi czas oraz sprzyjające warunki aby się rozpuścić, przemieścić w obręb ryzosfery oraz odpowiednio zneutralizować zakwaszenie gleby.

Kiedy wapnowanie jest konieczne

Potrzebę wapnowania najlepiej jest zweryfikować wykonując analizę chemiczną gleby. Jeżeli na plantacji nie wykonywano analizy chemicznej o konieczności wapnowania może świadczyć występowanie niektórych chwastów. Przykładem jest pojawianie się w dużym nasileniu skrzypu polnego (Equisetum arvense), który jest rośliną wskaźnikową (tzw. bioindykatorem) gleb kwaśnych oraz gleb o nieuregulowanych stosunkach powietrzno-wodnych (fot. 1).  Z kolei występowanie maku polnego jest charakterystyczne dla gleb wapiennych (fot. 2) i jego występowanie wskazuję na brak konieczności wapnowania.

Fot. 1. Występowanie na plantacji skrzypu polnego (Equisetum arvense) jest charakterystyczne dla gleb kwaśnych oraz gleb o nieuregulowanych stosunkach powietrzno-wodnych.

Fot. 2. Występowanie maku polnego (Papaver rhoeas L.) w dużym nasileniu jest charakterystyczne dla gleb wapiennych  i zasadowych

Dawka nawozów wapniowych

Dawkę nawozów wapniowych najlepiej jest obliczyć w oparciu o wyniki pomiaru aktualnego odczynu gleby. Przy corocznym stosowaniu wapna w celu utrzymania optymalnego odczynu gleby oraz uzupełnienia składnika wyniesionego wraz z plonem, z reguły stosuje się od 300 do 600 kg kredy nawozowej na hektar.

Wybór nawozu wapniowego

Oferowane obecnie w sprzedaży nawozy wapniowe różnią się przede wszystkim formą: wapna tlenkowe (CaO), węglanowe (CaCO₃) , lub mieszane (CaO+ CaCO₃), która decyduje o tempie działania w glebie. Dostępne są wapna magnezowe lub bez magnezu. O istotnych parametrach nawozów wapniowych, decydujących o ich przydatności na plantacji można posłuchać w materiale:

https://www.youtube.com/watch?v=4zTmZ_VntbM&t=4s

https://www.youtube.com/watch?v=l4YgioFT1Po&t=11s

Odczyn a zawartość wapnia w ryzosferze

Wapnowanie należy traktować również jako zabieg uzupełniający wapń, będący niezbędnym makroskładnikiem pokarmowym. Jedną z funkcji wapnia jest stabilizacja połączeń ligninowych i hemicelulozy w ścianie komórkowej. Prawidłowe zaopatrzenie roślin w wapń uszczelnia i uelastycznia zatem ścianę komórkową. Dzięki temu wzrasta odporność roślin na różnorodne czynniki stresowe, w tym stres termiczny i biotyczny (np. na choroby). Typowym objawem wskazującym na zbyt niską zawartość wapnia w ryzosferze roślin jest pojawienie się na liściach charakterystycznego, nekrotycznego zamierania brzegów (tzw. Tip burn) (fot. 3).

       Optymalna zawartość wapnia w ryzosferze roślin ma również ogromne znaczenie dla uzyskania prawidłowej jakości owoców. Owoce truskawki uprawianej na stanowiskach o niskiej zawartości wapnia są miękkie i podatne na uszkodzenia mechaniczne – np. odgniecenia podczas transport (fot. 4).

Fot. 3. Nekrotyczne brązowienie brzegów najmłodszych liści truskawki (tzw. Tip burn) to typowe objawy niskiej zawartości wapnia w glebie

Fot. 4. Owoce truskawki uprawianej na stanowiskach o niskiej zawartości wapnia w ryzosferze są miękkie i podatne na uszkodzenia mechaniczne

Analizy chemiczne gleby wykonane metodą ogrodniczą wyraźnie wskazują, iż zawartość wapnia  dostępnego dla roślin w ryzosferze nie zawsze idzie w parze z odczynem gleby. Można się o tym przekonać analizując poniżej przedstawione wyniki analizy dwóch gleb pochodzących z polowej uprawy truskawki: przy zbliżonym odczynie, znajdującym się w zakresie optymalnym dla truskawki, zawartość dostępnego wapnia różni się niemal dwukrotnie (ryc. 1)

Rys. 1. Wyniki analizy chemicznej gleby wskazujące, iż zmiany odczynu oraz zawartości wapnia dostępnego dla roślin nie zawsze są ze sobą powiązane.

Jeżeli na plantacji odczyn gleby jest prawidłowy a zawartość dostępnego wapnia w ryzosferze jest zbyt niska należy zastosować wapno siarczanowe (np. Agrosulca, Siarkomix G), będące  źródłem wapnia i siarczanów a jednocześnie mające słabsze zdolności alkalizacji ryzosfery.

Jesienne nawożenie fosforem

Jesienią warto również uzupełnić fosfor, który jest składnikiem trudno przemieszczającym się w glebie. Badania naukowe wskazują, iż rocznie pierwiastek ten przemieszcza się w glebie maksymalnie na głębokość kilku centymetrów.

Wybierając nawóz fosforowy, oprócz ogólnej zawartości pierwiastka, warto również zwrócić uwagę na stopień jego rozpuszczalności. Najbardziej przydatne są nawozy o jak największym udziale fosforu rozpuszczalnego w wodzie, który jest łatwo dostępny dla korzeni. Dostępność fosforanów rozpuszczalnych tylko w kwasach mineralnych jest warunkowana długotrwałymi przemianami, a zatem tę formę należy traktować jako fosfor zapasowy, potencjalnie dostępny w przyszłości.

Nawożenia fosforem nie należy łączyć z wapnowaniem gdyż może to  powodować niekorzystne zmiany w dostępności fosforu. W przypadku konieczności wykonania obu tych zabiegów wapnowanie należy wykonać jesienią a z uzupełnieniem fosforu wstrzymać się do wczesnej wiosny.

4. Zabezpieczenie plantacji przed silnym spadkiem temperatury.

Jedną z najskuteczniejszych metod ochrony roślin przed przemarzaniem podczas mroźnej i bezśnieżnej zimy jest okrycie plantacji białą agrowłókniną. Najlepiej do tego celu użyć materiału o gramaturze ok. 40-50 g na m². Okrywę z agrowłókniny należy rozłożyć po zakończeniu wegetacji, kiedy temperatura powietrza na stałe utrzymywać się będzie poniżej + 5 ⁰C. Gdy zimą temperatura przez dłuższy czas będzie utrzymywała się powyżej  + 10-15 ⁰ C okrywę z agrowłókniny należy zdjąć, i rozłożyć na nowo gdy nastąpi ponowny spadek temperatury poniżej 0⁰C. Wiosną należy zdjąć okrywę po ruszeniu wegetacji, gdy  temperatura ustabilizuje się na poziomie ok.  + 10 ⁰ C w dzień i powyżej zera nocą.

Dr hab. Zbigniew Jarosz

Katedra Uprawy i Nawożenia

Roślin Ogrodniczych

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Zabiegi wzmacniające rośliny i przygotowujące do spoczynku zimowego. Cz. I

1. Na czym polega przygotowanie się roślin do zimy

Proces przygotowania się roślin do spoczynku zimowego polega na skumulowaniu w szyjce korzeniowej odpowiedniej ilości substancji zapasowych (cukry) oraz pierwiastków, głównie potasu, cynku i boru. Proces ten rozpoczyna się późną jesienią, gdy temperatury zaczynają spadać w okolice 0°C, a wizualnym objawem tego procesu jest zmiana barwy liści na czerwono-purpurową. Jednocześnie w komórkach rośliny zachodzą zmiany fizjologiczne prowadzące do zagęszczenia soku komórkowego. Dzięki tym zmianom obniża się możliwość formowania kryształków lodu wewnątrz komórek oraz w przestrzeniach międzykomórkowych, będących głównym powodem powstania uszkodzeń mrozowych.

Wystąpienie gwałtownych i silnych przymrozków w okresie poprzedzającym zmiany przygotowujące rośliny do zimy może spowodować silne uszkodzenia, co miało miejsce na początku października ubiegłego roku.

Fot. 1. Czerwono-purpurowe przebarwienie liści późną jesienią jest objawem odprowadzania składników pokarmowych do szyjki korzeniowej

2. Czynniki zakłócające proces przygotowania się roślin do zimy

Proces prawidłowego przygotowania się truskawki na niskie temperatury może być zakłócony przez wiele czynników, spośród których najważniejszymi są:

– przenawożenie azotem – głównym czynnikiem zmniejszającym mrozoodporności jest nadmierne i zbyt późne nawożenie azotem, w wyniku czego rośliny zatracają,

Fot. 2. Przenawożenie azotem, oprócz pogorszenia odporności na choroby, powoduje drastyczny spadek mrozoodporności roślin,

– nieodpowiednia zdrowotność roślin– rośliny porażone przez choroby lub osłabione przez żerowanie szkodników zawsze będą mniej odporne na mrozy od roślin zdrowych,

Fot. 3. Rośliny chore oraz osłabione przez żerowanie szkodników zawsze będą podatniejsze na uszkodzenia mrozowe (na zdjęciu charakterystyczne objawy mączniaka prawdziwego)

– uszkodzenia herbicydowe – stosowanie herbicydów jest „złem koniecznym” i nigdy nie jest obojętne dla roślin a zastosowanie ich w zbyt dużej dawce zawsze powoduje osłabienie roślin i spadek ich mrozoodporności,

Fot. 4. Uszkodzenia herbicydowe zakłócają prawidłowy metabolizm roślin i drastycznie zmniejszają ich zdolność przygotowania się do zimy

– nieprawidłowe odżywienie roślin – najważniejszą rolę w mrozoodporności odgrywa prawidłowe odżywienie roślin wapniem i potasem (pośrednio również siarką) a spośród mikroskładników cynkiem i borem.

Fot. 5. Nieprawidłowe odżywienie roślin uniemożliwia odpowiednie przygotowanie się do zimowania – na zdjęciu charakterystyczny objaw niedoboru mikroskładników

Ponadto należy pamiętać, iż mrozoodporność truskawki w dużej mierze jest cechą odmianową. Mroźne zimy zdecydowanie lepiej przetrwają odmiany zaaklimatyzowane do naszych warunków pogodowych, takie jak popularna Marmolada (Onebor) lub Honeoye. Znacznie gorsze szanse na prawidłowe  przygotowanie się do zimy, zwłaszcza w przypadku nieprawidłowych warunków pogodowych jesienią, mają odmiany późne (np. Florence, Malwina) oraz odmiany wywodzące się z ciepłych stref klimatycznych (np. Asia, Roxana).

2. Zabiegi dokarmiania pozakorzeniowego przygotowujące roślin do zimy 
3. a) Zabiegi nawozem siarkowym

Dokarmianie siarką stymuluje przemiany azotu i powstawanie białek, co jest jednym z warunków prawidłowego przygotowania się roślin do zimy. Ponadto zabieg nawozem siarkowym jest typowym zabiegiem fitosanitarnym obniżającym presję niektórych czynników chorobowych i szkodników.

W celu poprawy procesu przemian azotu  przed wejściem w okres spoczynku należy wykonać zabieg nawozem siarkowym, np: Yara Vita Thiotrac w dawce dopasowanej do aktualnych warunków pogodowych oraz stanu plantacji (według zaleceń producenta nawozu).

 b) Zabieg nawozem zawierającym cynk i bor

Zanim rośliny zaczną odprowadzać składniki pokarmowe z liści do karpy należy wykonać oprysk roztworem nawozów zawierających cynk oraz bor. Do tego celu można użyć nawozów:

– OSD bor 2 kg na ha + OSD cynk 1 litr na ha + 0,5% roztwór mocznika

lub

– Adob Bor 1 litr na ha + OSD cynk 1 litr na ha +0,5 % roztwór mocznika

3. Nawożenie dokorzeniowe

W okresie aktywności korzeni należy uzupełnić doglebowo potas, będący jednym z najważniejszych pierwiastków decydujących o mrozoodporności roślin. Dawki nawozu potasowego najlepiej jest ustalić w oparciu o wyniku aktualnej analizy gleby. W przypadku braku wyników aktualnej analizy gleby można zastosować dawki orientacyjne w układzie:

Wariant I: 100 kg na ha siarczanu potasu (50% K₂O) – rozwiązanie polecane na gleby o optymalnej 

                  zawartości magnezu,

Wariant II: 150 kg na ha Patentkali (30% K₂O, 10% MgO)- rozwiązanie polecane na gleby o niskiej

                 zasobności w potas i magnez.

Dalsze zalecenia zabiegów przygotowujących plantacje truskawki do zimy zostaną zawarte w kolejnym komunikacie, przygotowanym z uwzględnieniem przebiegu bieżących warunków pogodowych.

Dr hab. Zbigniew Jarosz

Katedra Uprawy i Nawożenia

Roślin Ogrodniczych

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Odpowiednio dobrane zabiegi żywieniowe mogą istotnie poprawić odporność roślin na stres biotyczny i abiotyczny. Jest to szczególnie w ważne w okresie inicjacji pąków kwiatowych,które u truskawki odmian tradycyjnych (tzw. „dnia krótkiego”) przypada na sierpień i wrzesień.

1. Zabiegi dolistne

a)zabiegi nawozem krzemowym

Najważniejszym pierwiastkiem poprawiającym odporność roślin na różne rodzaje stresu jest krzem. Truskawka jest rośliną wybitnie krzemolubną, kumulującą ten pierwiastek w ilości porównywalnej do makroskładników (1,1 – 2,5% s.m.). Rola krzemu w budowie odporności roślina na czynniki stresowe opiera się na dwu różnych mechanizmach: fizycznym (mechanicznym) i fizjologicznym. Fizyczną odporność uzyskuje się poprzez regularne nanoszenie kwasu ortofosforowego na części nadziemne roślin. W efekcie krzem wnika pod kutikulę wzmacniając i usztywniając tkankę od zewnątrz (fot. 1).

Rys. 1. Schemat ilustrujący alokację krzemu  po zastosowaniu kwasu otokrzemowego w postaci oprysku na części nadziemne roślin (Datnoff i in. 2001)

Badania przeprowadzone w katedrze Entomologii UP w Lublinie przez dr hab. Katarzynę Golan oraz dr hab. Edytę Górską –Drabik wykazały, iż 3-krotne opryskanie roślin nawozem Barrier Ca-Si zmniejszyło obecność na liściach przędziorka chmielowca (Tetranychus urticae) niemal 10-krotnie  (tab.1)

Tab. 1.  Liczebność populacji przędziorków na roślinach kontrolnych i opryskanych preparatem Barrier po 7 dniach od zasiedlenia roślin przędziorkami. Wartości oznaczone innymi literami różnią się statystycznie dla P≤ 0,05 (test HSD Tukeya) (Golan, Górska-Drabik, 2015).

W celu poprawy odporności roślin  na choroby, szkodniki i stres należy wykonać zabieg nawozem:

– Barrier Ca-Si w dawce 1,0-2,0 litr na ha + 0,5% roztwór mocznika

Opryskiwanie nawozem Barrier należy wykonać 2-3 krotnie przed wejściem roślin w fazę spoczynku zimowego co 7-10 dni– ilość zbiegów należy uzależnić od przebiegu pogody i bieżącego stanu plantacji.

 W przypadku łącznego stosowania nawozu Barrier Ca-Si z innymi nawozami lub środkami ochrony roślin każdorazowo należy sprawdzić możliwość wykonania takiej mieszanki.

1. b) Zabiegi nawozem siarkowym

Istotnym czynnikiem zwiększającym odporność roślin na choroby (m.in. mączniaka prawdziwego) oraz szkodniki (przędziorki, roztocza) jest również poprawa odżywienia siarką. Pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowego przebiegu przemian azotu i powstawania białek. Niedobór siarki powoduje wzrost koncentracji w komórkach niskocząsteczkowych połączeń azotowych, co sprzyja rozwojowi grzybów patogenicznych. Z doniesień naukowych oraz obserwacji praktycznych wynika, iż zabiegi nawozem siarkowym zmniejszają presję chorobową ze strony mączniaka prawdziwego oraz ograniczają występowanie przędziorków.

W celu poprawy zdrowotności roślin przed wejściem w okres spoczynku można 2-krotnie w odstępach 7-10 dni wykonać zabieg nawozem siarkowym, np: Yara Vita Thiotrac w dawce dopasowanej do aktualnych warunków pogodowych oraz zdrowotności plantacji (według zaleceń producenta nawozu).

 Zabiegów nawozem zawierającym siarkę nie należy wykonywać gdy temperatura powietrza przekracza 25°C a wilgotność powietrza spada poniżej 50%.  W takich warunkach opryskiwanie roślin siarką może powodować fitotoksyczność.

II Zabiegi dokorzeniowe

W okresie inicjacji pąków kwiatowych niezbędne są również zabiegi optymalizujące warunki funkcjonowania systemu korzeniowego. Jest to szczególnie istotne w sytuacji uszkodzenia systemu korzeniowego przez herbicydy lub nadmierną wilgotność gleby (fot. 1).

Fot.1. Problemy z pobieraniem składników pokarmowych przy nadmiernej wilgotności gleby

1. stosowanie preparatu humusowego H-850 WG

Kwasy humusowe poprawiają strukturę ryzosfery oraz aktywują życie glebowe. Znajdujące się w preparacie H-850 WG kwasy fulwowe mają korzystne właściwości stymulujące system korzeniowy natomiast pozostałe komponenty preparatu H-850 WG poprawiają parametry fizykochemiczne gleby. 

W okresie inicjacji pąków kwiatowych wskazane jest wykonanie zabiegu preparatem H-850 w układzie:

– poprzez podlewanie: preparat humusowy H-850 WG w dawce 0,5 kg na 1000 litr wody (sumaryczna dawka cieczy na hektar to ok. 6000 -8000 litrów)

lub

– poprzez fertygację kroplową: preparat humusowy H-850 WG w dawce 3,0-4,0 kg na ha (dawkę polewową od 10000 do 15000 litr na ha, należy dopasować do aktualnej wilgotności gleby)

Stosując preparat H-850 poprzez fertygację można go dodać do pożywki zawierającej fosfor, potas i mikroskładniki.

1. b) stosowanie nawozu zawierającego fosforyny

Zastosowanie nawozu zawierającego sole kwasu fosfonowego, uwalniające do ryzosfery jony fosforynowe (PO₃^-3) jest uznawane obecnie za jeden ze skuteczniejszych sposobów zabezpieczenia systemu korzeniowego przed infekcją grzybów z rodziny Phyophtora sp.  Niektóre badania wskazują również, iż zastosowanie fosforynów indukuje naturalną odporność roślin na choroby i czynniki stresowe. Zastosowanie fosforynów jest szczególnie zasadne gdy truskawki są uprawiane na stanowiskach o zwiększonym ryzyku rozwoju patogenów doglebowych: na glebach ciężkich lub na stanowiskach o wysokim poziomie wód gruntowych. 

dr hab. Zbigniew Jarosz

Katedra Uprawy i Nawożenia Roślin Ogrodniczych

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

W Grupie Truskawkowej

Jak informował Albert Zwierzyński z firmy Osadkowski, 2016 rok to trzeci rok funkcjonowania Grupy Truskawkowej. W tym roku w projekcie uczestniczyło 410 plantatorów, dla których przygotowano w czasie sezonu 27 komunikatów. Jak informował prelegent, w tym bardzo nietypowym sezonie zawodziły standardowe rozwiązania z zakresu ochrony czy też nawożenia. Na wielu plantacjach, pod osłonami niskimi obserwowano wystąpienie szarej pleśni – w takiej sytuacji należało odkryć rośliny i przeprowadzić ochronę – wtedy warto było sięgnąć po preparaty biologiczne jak np. Polyversum WP lub Serenade ASO, które dobrze sprawdzają się w niskich temperaturach. Ważne okazywały się zabiegi stymulujące odbudowę uszkodzeń mrozowych, w czym bardzo pomocne okazywały się komunikaty przygotowywane w ramach systemu doradczego oferowanego dla członków Grupy Truskawkowej Osadkowski SA. W celu stymulacji odbudowy uszkodzeń mrozowych zalecano m.in. dokarmianie pozakorzeniowe (Asahi 0,5 l/ha + AminoQuelant Ca 2 l/ha), podlewanie roślin (H-850 WG 0,5 kg/1000 l wody + Terra Sorb Radicular 2 l/1000 l wody z 5000 l wody na ha) lub podawanie tych produktów przez system fertygacyjny (H-850 WG 3 kg/ha + Terra Sorb Radicular 10 l/ha).

Więcej można przeczytać na jagodnik.pl ( po kliknięciu w tekst )

Nasi mali sprzymierzeńcy w walce z szkodnikami truskawki

Wrogowie przędziorków

Obecnie wielu konsumentów zwraca uwagę na pochodzenie kupowanych produktów preferując owoce z upraw ekologicznych. Z tego względu, jak również stosując się do zaleceń Integrowanej Produkcji należy ograniczać stosowanie chemicznych środków ochrony roślin na korzyść metody biologicznej, w której wykorzystywani są wrogowie naturalni szkodników – ich drapieżce i pasożyty. Metoda ta z powodzeniem stosowana jest w uprawach polowych w krajach o cieplejszym klimacie, natomiast w Polsce głównie w uprawach pod osłonami.

Dobroczynki  – drapieżcy przędziorków

Drapieżne roztocze z rodziny dobroczynkowatych (Phytoseiidae) mogą skutecznie regulować liczebność roślinożernych roztoczy oraz niektórych gatunków wciornastków. Odżywiają się głównie przędziorkami, zaś ich pokarmem uzupełniającym jest pyłek kwiatowy. Ponadto, w przypadku braku preferowanego przez nie pokarmu mogą żywić się zarodnikami grzybów i spadzią, co sprawia, że nie opuszczają zasiedlonych roślin. Wprowadzanie dobroczynków na uprawy polowe w celu ograniczania liczebności przędziorków daje dobre rezultaty. Aktualnie do ograniczania liczebności tej grupy szkodników zalecanych jest kilka gatunków dobroczynków: dobroczynek szklarniowy (Phytoseiulus persimilis) i dobroczynek kalifornijski (Neoseiulus californicus). Gatunki te jednak nie przeżywają zim w Polsce, dlatego ich introdukcję należy corocznie powtarzać.

Dobroczynek kalifornijski (Neoseiulus californicus) jest drapieżnym roztoczem, którego można stosować w uprawach pod osłonami oraz w polu. Dużą zaletą tego gatunku w przeciwieństwie do dobroczynka szklarniowego jest zdolność przeżywania w okresie, gdy nie ma przędziorków w uprawie. Może wtedy odżywiać się pokarmem zastępczym, czyli larwami wciornastków, innymi roztoczami lub pyłkiem. Wytrzymałość dobroczynka kalifornijskiego na brak lub niedostatek pokarmu pozwala na profilaktyczne zastosowanie tego roztocza do ochrony plantacji przed przędziorkami, zanim te szkodniki się pojawią. Korzystną cechą tego drapieżcy jest również duża wytrzymałość na wahania temperatury oraz wilgotności powietrza, a także wysoka tolerancja wobec środków ochrony roślin. N. californicus jest aktywny w temperaturze od 8°C do 35°C. Odżywia się tylko dorosłymi osobnikami — jeden drapieżca może w ciągu doby zjeść do 5 przędziorków. Natomiast dobroczynek szklarniowy zjada wszystkie stadia rozwojowe preferując młodsze. Drapieżce  wprowadzone do uprawy rozprzestrzeniają się na inne rośliny systematycznie przemieszczając się w miejsca, gdzie zaczynają się pojawiać przędziorki.

Gatunkiem, który występuje w warunkach naturalnych w Polsce i stosowany jest do zwalczania szkodliwych roztoczy jest dobroczynek gruszowiec (Typhlodromus pyri).  Jest to bardzo efektywny drapieżca, który dobrze znosi panujący u nas klimat, zimuje i wprowadzony na plantacje może się na niej rozwijać przez kolejne lata. Jest sprzedawany w formie opasek filcowych z dorosłymi osobnikami drapieżcy. Każda samica zjada średnio około 8 dorosłych przędziorków dziennie, czyli 550 przędziorków przez swoje życie. W zależności od warunków klimatycznych drapieżnik ma 2-4 pokolenia w sezonie. Dopiero jesienią samice zaprzestają składania jaj i poszukują schronienia.

Innym gatunkiem, który może rozwijać się w warunkach Polski z możliwością powiększania liczebności populacji jest Amblyseius andersoni. Gatunek ten występuje na plantacjach jak również w ich otoczeniu, a więc przy ograniczonym stosowaniu środków ochrony roślin może być dobrym regulatorem liczebności przędziorków. Na rośliny uprawne wprowadzany jest w postaci wodoodpornych saszetek, z których w miarę upływu czasu przechodzi na rośliny.

Ze względu na zróżnicowane wymagania klimatyczne i pokarmowe zaleca się łączne stosowanie różnych gatunków dobroczynków np. P. persimilis i N. californicus, które mogą tworzyć liczne populacje w uprawie.

            Oprócz wymienionych gatunków pożytecznych roztoczy na plantacjach oraz w ich otoczeniu występuje wiele innych gatunków drapieżców, które przy racjonalnym stosowaniu środków ochrony roślin (selektywne preparaty) mogą w sposób naturalny redukować populację gatunków szkodliwych. Aby te pożyteczne organizmy znalazły dobre warunki rozwoju na plantacji, powinniśmy zadbać o istniejące lub stworzyć miejsca, które umożliwiałyby przetrwanie drapieżcom, takie jak: miedze i śródpolne zadrzewienia o dużej różnorodności gatunkowej roślin.

Pamiętajmy, że wprowadzenie do uprawy pożytecznych dobroczynkowatych nie da oczekiwanych rezultatów, gdy populacja przędziorków będzie zbyt duża. W przypadku wysokiej liczebności tych szkodników należy rozpocząć ich zwalczanie stosując akarycydy, a następnie wprowadzić drapieżne roztocza. Utrzymanie drapieżców na roślinach możliwe będzie wówczas, gdy będą miały stały dostęp do pokarmu. Z tego względu liczebność przędziorków powinna pozostać na bezpiecznym dla roslin poziomie – poniżej progu zagrożenia.

Monitorując występowanie przędziorków na roślinach należy zwrócić uwagę na obecność pożytecznych roztoczy, które w naturalny sposób zasiedlają rośliny i mogą stać się przypadkowymi ofiarami walki z przędziorkami. W odróżnianiu roślinożernych i drapieżnych roztoczy pomogą takie cechy jak: kształt ciała, jego zabarwienie i długość odnóży (Fot 1 i 2). 

dr hab. Katarzyna Golan, dr hab. Edyta Górska-Drabik

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Pierwsze z cyklu szkolenie w ramach Letnich warsztatów z Grupą Truskawkową odbywało się 31 lipca w Michalczewie koło Warki (kolejne już za kilka dni – 7 sierpnia w Brodni Górnej gm. Buczek). Spotkanie to było okazją do pogłębienia wiedzy z zakresu uprawy truskawek jak również udziału w części praktycznej, gdzie można było zarówno zapoznać się ze specyfiką plantacji jak również zobaczyć jak pracują maszyny (dostarczone przez firmę Agrotimh), niezbędne na truskawkowych plantacjach.

Więcej na jagodnik.pl ( treść artykułu można przeczytać klikajac w tekst )

Lenie warsztaty z Grupą Truskawkową odbyły się 31 lipca w Michalczewie koło Warki. Były one okazją do pogłębienia wiedzy związanej z uprawą truskawek jak również do udziału w praktycznych pokazach na plantacji truskawek należącej do Andrzeja Glinki. Zapraszamy do fotogalerii.

Więcej na jagodnik.pl ( prosze kliknąć tekst )

Letnie warsztaty Grupy Truskawkowej Osadkowski SA zorganizowane przez firmy Osadkowski SA oraz portal jagodnik.pl 7 sierpnia w Brodni Górnej koło miejscowości Buczek koncentrowały się na tematach związanych z pielęgnacją truskawek po zbiorze owoców, wyborem odmian oraz omówieniem najnowszych zaleceń z zakresu sadzenia truskawek. Seminarium połączone było z pokazami maszyn do ochrony oraz tych pomocnych w przygotowaniu stanowiska oraz zakładaniu plantacji. Z zainteresowaniem spotkało się omówieniem systemów rekomendowanych do nawadniania oraz kondycjonowani sadzonek truskawek oraz ich sadzenia.

Więcej informacji na jagodnik.pl ( po kliknieciu w tekst )

Nawożenie i biostymulacja po zbiorach truskawek

I Nawożenie dokorzeniowe.

Odpowiednie nawożenie truskawki po zbiorach oraz optymalna stymulacja roślin są zabiegami niezbędnymi do prawidłowego uformowania pąków kwiatowych, a zatem decydują o potencjale przyszłorocznych zbiorów.

Dawki i rodzaj nawozów w nawożeniu pozbiorczym będą uzależnione od uprawianej odmiany, rodzaju posiadanej gleby, intensywności dotychczasowego nawożenia oraz sposobu postępowania z roślinami.

Głównym kryterium decydującym o wielkości zastosowanego nawożenia pozbiorczego jest kwestia usuwania liści. Plantacje po skoszeniu liści wymagają intensywnego nawożenia (głownie azotem) w celu jak najszybszego odbudowania usuniętej masy nadziemnej.

Fot. 1. Plantacje koszone wymagają intensywniejszego nawożenia azotem w celu odbudowy usuniętej masy nadziemnej

W celu uzupełnienia składników pokarmowych w glebie należy zastosować jedno z zaproponowanych rozwiązań:

1 ) NA PLANTACJACH NIE KOSZONYCH PO ZBIORZE NALEŻY WYSIAĆ:

Opcja 1) Yara Mila Complex w dawce 200 kg/ha – na glebach lekkich, ubogich w próchnicę i wymagających uzupełnienia wszystkich składników pokarmowych

lub 

Opcja 2 ) saletra amonowa 75 kg na ha+ siarczanu potasu 100 kg na ha – na gleby o uregulowanym odczynie, zasobne w fosfor i mikroskładniki pokarmowe,

2) NA PLANTACJACH KOSZONYCH PO ZBIORZE NALEŻY WYSIAĆ:

 Opcja 1 ) Yara Mila Complex w dawce 300 kg/ha- na glebach lekkich, ubogich w próchnicę i wymagających uzupełnienia wszystkich składników pokarmowych 

lub

opcja 2) saletra amonowa 100 kg na ha +100 kg na ha siarczanu potasu – na gleby o uregulowanym odczynie, zasobne w fosfor i mikroskładniki pokarmowe,

Nawozy uzupełniające składniki pokarmowe należy wysiać jak najszybciej po zakończeniu zbiorów aby na okres formowania pąków kwiatowych (sierpień-wrzesień) rośliny były optymalnie odżywione. Opóźnienie wysiewu nawozów azotowych zwiększa również ryzyko spadku mrozoodporności roślin.

Istotną kwestią decydującą o wielkości  dawek azotu w pozbiorczym nawożeniu truskawki jest ilość ściółki ze słomy pozostającej na plantacji. Słoma jest materiałem o szerokim stosunku C:N (80-100) co oznacza, iż prawidłowy przebieg procesu rozkładu mikrobiologicznego tego materiału wymaga dostarczenia azotu. Aby mikroorganizmy rozkładające słomę nie konkurowały z roślinami o azot dawkę tego składnika należy zwiększyć.

Dawki nawozów azotowych należy zwiększyć o ok. 10-20% jeżeli plantacja była ściółkowana słomą, która po zbiorach będzie zmieszana z glebą. Dawkę dodatkowego nawożenia azotowego należy uzależnić od grubości słomianej ściółki pozostającej na polu.

Fot. 2. Prawidłowy rozkład słomy pozostającej na plantacji po sezonie wymaga dostarczenia azotu.

II Dokarmianie pozakorzeniowe i biostymulacja

Po zbiorach nie można zaniechać zabiegów dokarmiania pozakorzeniowego i stymulacji, które są istotnymi czynnikami decydującym o procesie inicjacji pąków kwiatowych na przyszły rok jak i o prawidłowym przezimowaniu roślin. Bardzo ważna jest odpowiednia stymulacja, zwłaszcza po skoszeniu liści gdyż niweluje stres związany z utratą masy nadziemnej oraz pomaga roślinie powrócić do prawidłowego funkcjonowania i szybkiej odbudowy ulistnienia.

Na plantacjach nie koszonych:

– 2-krotny zabieg nawozem AminoQuelant Mg w dawce 2-3 litr na ha, w odstępach 10-14 dni celem regeneracji struktur chlorofilowych i pobudzenia fotosyntezy

Na plantacjach koszonych

– 2-3 krotny zabieg nawozem TerraSorb Complex w dawce 1,0 – 1,5 litra/ha, w odstępach 10-14 dni, począwszy od momentu pojawienia się nowego ulistnienia celem stymulacji roślin oraz minimalizacji stresu związanego z usunięciem liści.

Fot. 3. Po skoszeniu liści zabiegi dokarmiania pozakorzeniowego i biostymulacji należy wykonać po pojawieniu się ulistnienia gwarantującego skuteczne pobranie nawozu

dr hab. Zbigniew Jarosz

Katedra Uprawy i Nawożenia Roślin Ogrodniczych

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Zabiegi fitosanitarne po zbiorach

1. Koszenie liści

Koszenie liści jest jedynie zabiegiem fitosanitarnym – należy go wykonywać tylko wtedy, gdy na plantacji istnieje duża presja infekcyjna ze strony chorób grzybowych oraz wysokie zagrożenie rozwojem groźnych szkodników (np. przędziorka, roztocza truskawkowego) i gdy pozostawienie liści na roślinach będzie ograniczało efektywność zabiegów ochrony.

Fot.1 Koszenie liści truskawki po zbiorach wykonuje się tylko wtedy gdy pozostawienie ulistnienia uniemożliwia prawidłową ochronę – na zdjęciu przykład szarej pleśni u nasady ulistnienia trudny do eliminacji bez skoszenia liści.

Liście można kosić jedynie na plantacjach optymalnie odżywionych i pozostających w dobrej kondycji. Pozbawienie liści roślin niedożywionych i będących w słabej kondycji może zakłócić inicjację pąków kwiatowych na przyszły rok. Wynikiem tego jest gorsze plonowanie roślin w przyszłym sezonie wegetacyjnym.

Z fizjologicznego punktu widzenia jednoczesne usunięcie wszystkich liści jest ogromnym czynnikiem stresowym i silnie osłabia rośliny. Zabieg ten ujemnie wpływa na wielkość i jakość plonu w przyszłym sezonie.

Aby zminimalizować ujemne skutki koszenia liści należy pamiętać iż:

 – koszenie liści należy wykonać bezpośrednio po zakończeniu zbiorów. Niektórzy plantatorzy koszą liście nawet przed zebraniem ostatnich owoców, co daje roślinom dodatkowe kilka dni na zbudowanie masy wegetatywnej i zawiązanie pąków na przyszły rok.

– w trakcie odbudowy ulistnienia rośliny powinny być optymalnie odżywione oraz regularnie dokarmiane pozakorzeniowo preparatami lub nawozami o właściwościach biostymulujących (np. TerraSorb Complex 1,5 l na ha), co będzie minimalizowało stres związany z utratą i odbudową masy wegetatywnej.

– tuż po skoszeniu liści należy wysiać nawozy uzupełniające składniki pokarmowe wyczerpane w trakcie sezonu – dawki nawozów powinny być o ok. 30% większe w porównaniu do nawożenia plantacji nie koszonych.

– koszenie należy wykonać na takiej wysokości aby nie uszkodzić wierzchołków koron.

– po skoszeniu liści należy zapewnić roślinom stałą optymalną wilgotność gleby, co przyspieszy odbudowę części nadziemnej roślin.

Fot. 2. Po skoszeniu liści w razie konieczności rośliny należy nawadniać, co ułatwi odbudowę ulistnienia

2. Kiedy nie należy kosić liści
3. i) na plantacjach młodych z tegorocznego sadzenia, będących w fazie formowania prawidłowej wielkości korony

Fot. 3. Rośliny młode i mające słabo rozwinięte ulistnienie nie musza być koszone

1. ii) plantacji nie zagęszczonych, pozostających w optymalnej zdrowotności .

Fot. 4. Jeżeli rośliny są zdrowe i nie zagęszczone liści nie należy kosić

3. Regulacja wielkości korony

Fot. 5. Regulacja objętości korony

Regulacja wielkości korony jest zabiegiem alternatywnym do usuwania liści. Wykonuje się go na plantacjach pozostających w optymalnej zdrowotności. Zabieg ten ma na celu poprawę równowagi miedzy nadmiernie rozrośniętą częścią nadziemną a systemem korzeniowym. Zabieg ten polega na ręcznym (lub niekiedy mechanicznym) wyłamywaniu części nadmiernie rozrośniętej korony, w trakcie którego usuwa się od ¼ do połowy jej wielkości. Regulacja objętości korony, w porównaniu do tradycyjnego koszenia liści, jest zabiegiem zdecydowanie korzystniejszym, gdyż nie powoduje tak głębokiego stresu u roślin.  Regulacja wielkości korony ma głównie na celu modyfikację warunków do inicjacji pąków kwiatowych a tym samym korzystnie wpływa na wielkość owoców w przyszłym sezonie.

Fot. 6. Rośliny przed regulacją wielkości korony

Fot. 7. Te same rośliny po ręcznym usunięciu części korony

dr hab. Zbigniew Jarosz

Katedra Uprawy i Nawożenia Roślin Ogrodniczych

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Komunikat dla Grupy Truskawkowej

Numer XVIII z dnia 23 czerwca 2016

Uwaga na zapowiadane upały

 Prognozy pogody na nadchodzące kilkanaście dni wskazują na możliwość wystąpienia na przeważającym obszarze Polski temperatur przekraczających 30⁰C. W takich warunkach temperatura działająca na liście roślin będzie dochodziła do 50⁰C.  Warunki te będą powodowały wystąpienie stresu termicznego, związanego z przegrzaniem wewnątrzkomórkowym oraz stresu świetlnego (solarnego) związany z intensywną operacją słońca. Na plantacjach pozbawionych możliwości nawadniania lub z mało wydolnym systemem nawadniania dodatkowo uwidoczni się stres związany z niedoborem wody (fot. 1).

Fot.1. Niedobór wilgoci w ryzosferze pogłębi stres związany z wysokimi temperaturami

Nawadnianie:

W okresie upałów i intensywnego nasłonecznienia należy zapewnić roślinom optymalną wilgotność środowiska korzeniowego, co zmniejszy poziom stresu związany z niekorzystnymi warunkami pogodowymi. Początkowym objawem niedoboru wilgoci u truskawki jest okresowe więdnięcie roślin, które zakłóca prawidłowe funkcjonowanie (fot. 2). Objawu tego absolutnie nie wolno bagatelizować, gdyż świadczy on o głębokim deficycie wilgoci. W takich sytuacjach praktycznie ustaje wyrastanie owoców gdyż rośliny bronią się przed obumarciem.

 Na plantacjach towarowych owoców deserowych nie można dopuścić nawet do krótkotrwałego więdnięcia roślin gdyż stan taki odbija się drastycznym spadkiem wydajności plonotwórczej jak również gwałtownym pogorszeniem jakości i trwałości owoców.

Fot.2. Nawet krótkotrwałe więdnięcie roślin odbija się drastycznym spadkiem produktywności oraz pogorszeniem parametrów jakości owoców

W okresach przedłużającego się niedoboru wilgoci w glebie lub w przypadku wahań uwilgotnienia ryzosfery może dochodzić do uszkodzenia blaszki liściowej w wyniku odwodnienia, co się objawia nekrotycznym zamieraniem blaszki liściowej (fot. 3).

W trakcie upałów zjawisko zasychania blaszki liściowej może pojawiać się nawet u roślin regularnie podlewanych i jest objawem niedostatecznej regeneracji wiązek przewodzących szyjki korzeniowej, uszkodzonych przez zimowe mrozy. Łatwo się o tym przekonać wykopując roślinę i robiąc przekrój przez szyjkę korzeniową (fot. 4)

Fot. 3. Nekrotyczne zamieranie blaszki liściowej postępujące od brzegów jest objawem niedostatecznej regeneracji uszkodzeń mrozowych wiązek przewodzących wodę i składniki pokarmowe

Fot. 4. Zbrunatnienie szyjki korzeniowej u roślin rosnących na plantacjach nawadnianych – objaw niedostatecznej regeneracji wiązek przewodzących

Przy temperaturze dochodzącej w dzień do 35 ºC a nocą sięgającej 20 ºC dobowa ewapotranspiracja, czyli ubytek wody spowodowany parowaniem z gleby i wytranspirowaniem przez rośliny, może wynosić nawet 4-5 mm. Ilość wody stosowanej do nawadniania plantacji powinna zatem uzupełniać te straty jednak z uwzględnieniem rodzaju gleby (zawartość próchnicy, części spławianych) i sytemu uprawy. W przybliżeniu jednorazowa dawka polewowa powinna wynosić 20-35 metrów sześciennych wody na hektar. Częstotliwość nawadniania należy również dopasować do specyfiki posiadanej gleby tak, aby utrzymać optymalną wilgotność ryzosfery a jednocześnie nie doprowadzić do „zalania” systemu korzeniowego. Aby prawidłowo ocenić potrzebę nawadnia można nabyć miernik wilgotności gleby, który umożliwi prawidłowe zarządzanie nawadnianiem (fot. 5).

W okresie intensywnego nawadniana plantacji należy wprowadzić do ryzosfery kolejną dawkę preparatu humusowego H 850WG (2-3 kg na hektar z 15000-20000 litrów wody). Kwasy humusowe poprawiają właściwości sorpcyjne gleby oraz jej zdolność retencji wody a zatem pozwolą roślinom lepiej przetrwać okresy upałów.

Fot. 5. Przenośny miernik wilgotności gleby pozwala prawidłowo ocenić potrzebę nawadniania

Zabiegi ograniczające transpirację i zmniejszające stres

Przygotowując rośliny na nadejście fali wysokich temperatur należy wykonać zabieg nawozem wapniowo krzemowym Barier Si+Ca w dawce 1,0-2,0 litr na ha.

Działanie tego nawozu w okresie nadchodzących upałów będzie dwukierunkowe: na owocach warstwa krzemionki zmniejszy istotnie ryzyko wystąpienia oparzeń słonecznych a na liściach ograniczy transpirację, ułatwiając tym samym roślinom przetrwanie okresu krytycznych temperatur. Po oprysku nawozem Barrier Si –Ca na liściach tworzy się ochronna warstwa krzemowo- wapniowa widoczna gołym okiem jako delikatny jasnoszary nalot, który z czasem wbudowuje się w warstwę woskową. Zabiegi nawozem Barier Si-Ca najlepiej jest wykonywać regularnie co 6-7 dni aby pokryć nowo wyrastające liście.

W okresie upałów, gdy temperatura powietrza w dzień przekracza 30ºC (w słońcu dochodząc do 50º), a wilgotność często nie przekracza 20% należy ograniczyć do minimum liczbę zabiegów dokarmiania pozakorzeniowego gdyż grozi to fitotoksycznym uszkodzeniem blaszki liściowej (fot. 6).

Fot. 6. Uszkodzenie blaszki liściowej w wyniku dokarmiania pozakorzeniowego wykonanego w zbyt wysokiej temperaturze i przy małej wilgotności powietrza

Gdy tylko temperatury obniżą się do poziomu umożliwiającego wykonanie zabiegów dokarmiania pozakorzeniowego (poniżej 25ºC) rośliny należy wzmocnić stosując zabieg:

– Mocznik 2,0 kg na 1000 litr wody + AminoQuelant Ca 2,0 l na ha

Zastosowanie nawozu uzupełniającego wapń po przejściu fali upałów jest jak najbardziej wskazane gdyż w okresach wysokich temperatur rośliny mają problem z prawidłowym pobieraniem i dystrybucją tego ważnego składnika pokarmowego

W przypadku konieczności zintensyfikowania wydajności fotosyntezy po kolejnych 6-7 dniach można wykonać dokarmianie pozakorzeniowe:

– Mocznik 2,0 kg na 1000 litr wody + AminoQuelant Mg 2,0 litry na ha

Dr hab. Zbigniew Jarosz

Katedra Uprawy i Nawożenia

Roślin Ogrodniczych

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Komunikat dla Grupy Truskawkowej

Numer XVII z dnia 6 czerwca 2016

Wzmacnianie odporności mechanicznej owoców

Słaba wytrzymałość mechaniczna owoców na transport i przechowywanie jest pochodną nadmiernego nawożenia azotem oraz niewłaściwego odżywienia roślin wapniem i potasem (fot. 1-2). Aby poprawić parametry wytrzymałości mechanicznej owoców należy w trakcie zbiorów stosować regularne dokarmiane pozakorzeniowe wapniem i krzemem oraz zoptymalizować nawożenie dokorzeniowe potasem.

Fot. 1. Odgniecenia powstałe na owocach podczas zbioru i transportu są wynikiem nadmiernego nawożenia azotem oraz niewłaściwego zaopatrzenia roślin w wapń.

Fot. 2. Regularne dokarmianie pozakorzeniowe wapniem i krzemem w trakcie zbiorów zmniejsza podatność owoców na oparzenia słoneczne.

1. Wzmacnianie odporności mechanicznej owoców poprzez dokarmianie pozakorzeniowe

Pierwiastkami poprawiającymi wytrzymałość mechaniczną owoców są głównie wapń oraz krzem.

Wapń– pierwiastek łączy struktury ligninowe w ścianie komórkowej dzięki czemu ściana komórkowa jest grubsza, twardsza oraz bardziej elastyczna. Owoce prawidłowo zaopatrzone w wapń są odporniejsze na transport i przechowywanie.

Dokarmianie pozakorzeniowe wapniem w trakcie zbiorów:

– Biocal w dawce 1,0 litr na ha co 5-7 dni–  gdy rośliny są prawidłowo odżywione azotem i nie wymagają jednoczesnego stymulowania wzrostu,

– AminoQuelant Ca w dawce 2,0 litr na ha co 7-10 dni– w przypadku koniczności uzupełnienia wapnia oraz jednoczesnego zasymulowania rozwoju wegetatywnego

Krzem– pierwiastek wzmacniający odporność mechaniczną owoców oraz odporność roślin na czynniki stresowe, choroby i szkodniki. Po zastosowaniu w formie oprysku na roślinie wytwarza na powierzchni roślin warstwę krzemionki która mechanicznie wzmacnia ścianę komórkową owoców i liści.

 Dokarmianie pozakorzeniowe krzemem w trakcie zbiorów:

– Barrier Si-Ca w dawce 1,5-2,0 litr na ha co 5-7 dni– gdy owoce mają słabą odporność mechaniczną i wymagają natychmiastowego wzmocnienia skórki. Nawóz Barrier jest unikalnym połączeniem krzemu w formie ortokrzemianów oraz wapnia, co zwiększa efektywność wzmacniającą nawozu.

Zabiegi wzmacniające odporność mechaniczną owoców nawozami wnoszącymi wapń i krzem najlepiej jest prowadzić regularnie w okresie całych zbiorów co 5-7 dni dobierając nawóz do aktualnych potrzeb na plantacji. Nawozów wapniowych i krzemowych najlepiej jest nie mieszać z innymi nawozami (zwłaszcza siarczanowymi i fosforowymi). Przed zmieszaniem nawozu wapniowego lub zawierającego krzem ze środkiem ochrony roślin zawsze należy sprawdzić u producenta lub dystrybutora możliwość wykonania takiego połączenia.

2. Wzmacnianie odporności mechanicznej owoców poprzez fertygację

Fertygacja, czyli podawanie roślinom nawozów wraz z podlewaniem, jest najefektywniejszym sposobem uzupełniania składników pokarmowych w trakcie zbiorów. Stosując fertygację należy regularnie wprowadzać do ryzosfery wapń w formie saletry wapniowej w dawce uwzględniającej aktualny stan odżywienia roślin azotem, przykładowo:

– YaraLiva Calcinit od 10 do 20 kg tygodniowo na hektar z dawką wody od 10000 do 20000 litrów na hektar w zależności od aktualnej wilgotności gleby

Saletra wapniowa jest nawozem azotowym i jej stosowanie powinno być zawsze bilansowane na podstawie sumarycznych dawek azotu wnoszonych do ryzosfery w trakcie sezonu. Nadmierne dawki saletry wapniowej mogą doprowadzić do przeazotowania roślin. Stosowanie dokorzeniowe saletry wapniowej nie zawsze zwalnia z konieczności pozakorzeniowego dostarczania wapnia.

Poprawa odżywienia roślin potasem.

Potas to pierwiastek zwiększający turgor komórek i regulujący transpirację. Optymalne zaopatrzenie roślin w ten makroskładnik w okresie owocowania poprawia jędrność, smak i wybarwienie owoców. Potas najlepiej jest uzupełniać poprzez nawożenie dokorzeniowe (posypowe lub w formie fertygacji) gdyż dokarmianie pozakorzeniowe nawozami potasowymi niepotrzebnie naraża liście na uszkodzenia związane z fitotoksycznością. Nawożenie potasem w formie fertygacji należy dopasować do aktualnych potrzeb na danej plantacji, stosując przykładowo:

– Kristalon „pomarańczowy” (wysokopotasowy) w dawce od 10 do 20 kg tygodniowo na hektar z dawką wody od 10000 do 20000 litrów na hektar w zależności od aktualnej wilgotności gleby

Stosując fertygację w układzie jednodozownikowym (np. inżektor) saletrę wapniową należy stosować pod rośliny na przemian z nawozami zawierającymi siarczany oraz fosforany, za każdym razem przepłukując instalację nawodnieniową wodą aby nie doszło do wytrącania nierozpuszczalnych związków wapniowo-siarczanowych oraz wapniowo-fosforanowych.

Dr hab. Zbigniew Jarosz

Katedra Uprawy i Nawożenia Roślin Ogrodniczych

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Informacjie od firmy Nufarm Polska

W pełni sezonu truskawkowego.

Stoimy na starcie głównego sezonu truskawkowego w Polsce, który przypada na czerwic i lipiec. Wczesne odmiany typu ‘Flair’ czy ‘Alba’ z powodzeniem są już sprzedawane, gdyż początek ich owocowania przypada na maj. Odmiany typu ‘Elsanta’, ‘Polka’ czy coraz bardziej popularne ‘Elegance’ i ‘Florence’, ‘Roxsana’, ‘Marmolada-Onebor’ są w pełni wegetacji a ich owoce zaczynają nabierać właściwej barwy i kształtu. Każda z tych odmian jest w innym stopniu wrażliwa na najgroźniejszego patogena Botrytis cinerea grzyba wywołującego szarą pleśń.

W ostatnich dniach obserwujemy bardzo sprzyjające warunki do rozwoju szarej pleśni. Wysoka temperatura, pomiędzy 20-25 stop. C oraz lokalne deszcze sprzyjają rozmnażaniu grzyba oraz jego infekcją na otwartych w pełni kwiatach odmian takich jak np. ‘ Florence’.

Dodatkowo mocno już rozbudowane truskawki, na których można zaobserwować kwiaty, zielone owoce jak również owoce nadające się do konsumpcji skłaniają plantatorów do rozważań czym bezpiecznie i skutecznie chronić plantację truskawek przed szarą pleśnią?

Szara pleśń na owocach.

Pełnia wegetacji w uprawie truskawek..                                              

Producenci będąc na tym etapie uprawy muszą w szczególności dobierać w ten sposób ochronę aby była ona bezpieczna dla konsumentów ostatecznych. Kolejny istotny element to przemienność w stosowaniu substancji aktywnych tak aby nie dopuścić do uodpornienia się patogenu.

Biorąc pod uwagę te elementy, zabiegiem który powinien być zastosowany jest oprysk preparatem Prolectus 50 WG. Dawka 1,2kg na ha gwarantuje skuteczność co w swoich badaniach opisuje dr inż. Maria Buczek, z Sadowniczego Zakładu Doświadczalnego Instytutu Ogrodnictwa w Brzeznej. Natomiast nowa substancja aktywna fenpyrazamina jest idealnym rozwiązaniem aby chroniąc truskawki stosować strategię antyodpornościową jak również przełamywać istniejące już odporności na tradycyjne, stosowane przez wiele lat środki ochrony roślin.

Jednodniowy okres karencji pozwala mieć całkowitą pewność, że ostateczny konsument jest bezpieczny. Preparat nie zmienia smaku i aromatu owoców przez co serwowane truskawki są smaczne i zdrowe.

Jak zwalczać szarą pleśń w uprawie truskawki prezentujemy w poniższym filmie.

https://www.youtube.com/watch?v=KMTiS4rhMyQ

Agnieszka Ptaszek Nufarm Polska

Komunikat dla Grupy Truskawkowej

Numer XVI z dnia 27 maja 2016

Biostymulacja ryzosfery

1. Przyczyny uszkodzenia systemu korzeniowego

Na plantacjach silnie uszkodzonych przez zimowe mrozy nie wszystkie rośliny prawidłowo zregenerowały przemrożenia szyjki korzeniowej i systemu korzeniowego. Objawami problemów z prawidłowym pobieraniem i transportem wody są punktowe więdnięcia roślin, nasilające się w upalną pogodę oraz w okresach niedoboru naturalnych opadów atmosferycznych (fot. 1). Po przekrojeniu szyjki korzeniowej takiej rośliny nie widać objawów rozwoju Phytophtora sp. a jedynie słabo zregenerowaną tkankę uszkodzoną przez mróz (fot. 2)

Fot. 1. Miejscowe więdnięcie roślin może być objawem słabej regeneracji uszkodzeń mrozowych powstałych zimą

Fot. 2. Słabo zregenerowane uszkodzenia mrozowe na szyjce korzeniowej odm. Malwina

Objawem niewłaściwej regeneracji uszkodzeń mrozowych szyjki korzeniowej jest również słabe wyrastanie i przedwczesne dojrzewanie owoców (fot. 3). Owoce na takich plantacjach mają odcień ciemnobrunatny, są kwaśne i pozbawione aromatu charakterystycznego dla truskawki. Słaba regeneracja uszkodzeń mrozowych najczęściej dotyczy plantacji odmian wczesnych i dodatkowo przyspieszanych, które miały zbyt mało czasu na prawidłową odbudowę uszkodzonych tkanek przewodzących.

 Słaba regeneracja uszkodzeń mrozowych jest również charakterystyczna dla plantacji nadmiernie nawożonych azotem, o czym wielokrotnie ostrzegałem podczas prowadzonych prelekcji i szkoleń.

Fot. 3. Na roślinach słabo zregenerowanych po zimowych mrozach owoce są drobne i niesmaczne oraz przedwcześnie dojrzewają

W przypadku ryzyka niewystarczającej regeneracji uszkodzeń mrozowych konieczne jest zastosowanie biostymulacji ryzosfery, mająca na celu usprawnienie działania systemu korzeniowego poprzez poprawę parametrów fizykochemicznych gleby oraz poprzez pobudzenie życia glebowego.

Biostymulacja ryzosfery poprzez zastosowanie preparatu humusowego H 850 WG (w dawce 2-3 kg na ha) oraz ewentualne zastosowanie preparatu TerraSorb Radicular zawierającego aminokwasy dokorzeniowe (w dawce 10-15 litr na ha) jest również wskazana w okresie dorastania owoców oraz zbiorów, szczególnie na odmianach o słabszym systemie korzeniowym oraz przy silnym obłożeniu roślin owocami (fot. 4).

Fot. 4. Przy silnym obłożeniu roślin owocami biostymulacja ryzosfery wydaje się niezbędnym elementem agrotechniki istotnie poprawiającym tempo wyrastania owoców

2. Stosowanie preparatu humusowego H 850 WG

Kwasy humusowe poprawiają właściwości sorpcyjne gleby oraz jej zdolność retencji wody. Najnowsze badania naukowe wskazują również, iż zastosowanie kwasów humusowych usprawnia pobieranie niektórych jonów (np. wapnia) oraz stymuluje funkcjonowanie systemu korzeniowego. W bieżącej fazie rozwojowej roślin preparat humusowy H 850 WG najlepiej jest wprowadzić do gleby poprzez fertygację stosując 2-3 kg z 15000-20000 litrów wody na hektar. Plantatorzy nie dysponujący fertygacją mogą wprowadzić kwasy humusowe poprzez podlewanie stosując 1 kg preparatu na 1000 litr wody. Preparat H 850 WG najlepiej jest stosować regularnie co 14 dni- przynajmniej do końca zbiorów.

Kwasy humusowe są związkami organicznymi a zatem ich prawidłowe rozpuszczenie wymaga nieco uwagi. Źle rozpuszczony kwas humusowy może powodować zaczopowanie filtrów (fot. 5):

Fot. 5. Filtr dyskowy systemu fertygacji zaczopowany w wyniku dozowania preparatu humusowego niewłaściwie rozpuszczonego w wodzie

Aby preparaty humusowe zastosować prawidłowo należy pamiętać iż:

– nie należy wsypywać preparatu humusowego bezpośrednio  do zbiornika z wcześniej rozpuszczonymi  nawozami gdyż utrudnia to ich rozpuszczenie,

– do rozpuszczania kwasów humusowych najlepiej użyć wody miękkiej (np. deszczowej) o temperaturze zbliżonej do temperatury otoczenia lub wody lekko podgrzanej (do temp. 40-50 ºC),

– preparat humusowy należy wsypywać do pojemnika z wodą, partiami stale wolno mieszając roztwór w ilości ok. 1 kg na 10 litr wody.

– po dokładnym rozpuszczeniu kwas humusowy można wlać do pożywki z nawozem wieloskładnikowym,

– nie należy mieszać rozpuszczonego kwasu humusowego z preparatami chemicznymi zawierającymi fosetyl glinu (np. Aliette 80 WG, Arietta 80 WG) ani z fosforynami gdyż istnieje ryzyko wytrącenia się rozpuszczonego kwasu humusowego i przejścia w formy nierozpuszczalne (fot. 6).

Fot. 6. Agregatownie rozpuszczonego kwasu humusowego po zmieszaniu z fosetylem glinu

3. Stosowanie preparatu TerraSorb Radicular wraz z fertygacją

Preparat aminokwasowy TerraSorb Radicular intensyfikuje glebowe procesy mikrobiologiczne, co stymuluje funkcjonowanie systemu korzeniowego a tym samym poprawia warunki rozwoju roślin. Preparat ten należy stosować w dawce 10-15 litr na ha co 10-14 dni. Można go stosować wraz z podlewaniem lub fertygacją łącząc z nawozem wieloskładnikowym – po zastosowaniu takiej mieszanki instalację należy przepłukać wodą w dawce 2000-3000 litrów na ha. Zastosowanie preparatu TerraSorb Radicular jest szczególnie polecane w okresach krytycznych dla rośliny – intensywny wzrost owoców, złe warunki pogodowe, uszkodzenie roślin przez herbicydy.

Dr hab. Zbigniew Jarosz

Katedra Uprawy i Nawożenia Roślin Ogrodniczych

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Frupica 440 SC zwiększa zdolność przechowalniczą truskawki

Informacje od firmy Sumi Agro Poland

Szara pleśń to choroba, która występuje na wielu roślinach uprawnych, w tym także na truskawce. Do infekcji dochodzi najczęściej w warunkach wysokiej wilgotności (opady, rosa), oraz w temperaturze powyżej 18°C.

Patogen – biologia i rozwój

W czasie kwitnienia truskawki aura bardzo często sprzyja infekcji roślin przez grzyb Botrytis cinerea, sprawcę szarej pleśni. W sprzyjających warunkach patogen może doprowadzić do utraty nawet 80% plonów. B. cinerea poraża wszystkie nadziemne organy rośliny. Zainfekowane pąki kwiatowe brunatnieją i zamierają, zawiązki owoców pokrywają się brunatnymi plamami, zaś same owoce gniją. Objawami szarej pleśni są ciemne, gnilne plamy umiejscowione na kwiatach, ogonkach liściowych, szypułkach owoców i na owocach w różnych fazach ich rozwoju. Porażone organy pokrywają się puszystym, szarym nalotem trzonków i zarodników konidialnych. Patogen rozprzestrzenia się głównie przez zarodniki, w mniejszym stopniu przez grzybnię.

Skuteczna substancja czynna

Coraz większym problemem jest odporność, jaką wykazuje sprawca na coraz większą liczbę substancji czynnych środków ochrony roślin. Dlatego specjaliści firmy Sumi Agro Poland proponują do walki z tą chorobą fungicyd Frupica 440 SC, który zawiera mepanipirym − nową, wyjątkowo skuteczną substancję czynną, na którą nie stwierdzono do tej pory odporności patogenu. Mepanipirym jest inhibitorem biosyntezy metioniny, hamuje nie tylko kiełkowanie zarodników B. cinerea, ale też strzępki rostkowej, jak również rozwój grzybni. Działanie tej substancji czynnej ogranicza wydzielanie przez sprawcę celulazy, pektynazy i ketanazy – enzymów, które „wychwytują” aminokwasy i glukozę oraz niszczą ściany komórkowe tkanek gospodarza.

Badania potwierdzają

W Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach już od kilku lat prowadzone są badania dotyczące skuteczności działania fungicydu, jego wpływu na plonowanie roślin oraz jakość pozbiorczą i trwałość przechowalniczą owoców. Eksperymenty prowadzone przez dr hab. Beatę Meszkę wykazały, że dobre działanie fungicydu uwidacznia się także w latach silnej epidemii choroby. Wyniki ubiegłorocznych doświadczeń wskazują, że stosowanie środka Frupica 440 SC w okresie poprzedzającym zbiór skutkuje zwyżką plonu wynoszącą prawie 65% w porównaniu do kontroli. Większy plon owoców roślin potraktowanych w okresie przedzbiorczym fungicydem Frupica 440 SC odnotowano także w porównaniu do plonu roślin chronionych środkami bazującymi na innych substancjach czynnych, jak trifloksystrobina i fluopyram, cyprodynil i fludioksonil oraz fenpyrazamina. Uzyskane wyniki potwierdziły pozytywny wpływ fungicydu zarówno na jakość pozbiorczą, jak i trwałość przechowalniczą owoców.

Zasady stosowania

Frupica 440 SC charakteryzuje się krótką karencją, wynoszącą 3 dni, dlatego może być stosowana krótko przed zbiorem owoców. Środek nie powoduje objawów fitotoksyczności na roślinach. Frupica 440 SC jest produktem nie zagrażającym bezpieczeństwu owadów zapylających i pożytecznych. Dzięki temu może być aplikowana przez cały okres kwitnienia roślin. Warto pamiętać, że to właśnie kwiaty są najbardziej wrażliwe na infekcję, dlatego wykonywanie zabiegów w tym właśnie okresie skutecznie ogranicza możliwość porażenia roślin przez patogena. Zaleca się wykonanie opryskiwania w okresie poprzedzającym zbiór owoców. Ze względu na ryzyko selekcji form odpornych w sezonie można wykonać maksymalnie 2 aplikacje w dawce 0,7 l/ha, przemiennie z fungicydami należącymi do innych grup chemicznych.

Pozytywny efekt

Jak wykazały doświadczenia Frupica 440 SC ogranicza również występowanie objawów innych chorób powodowanych przez patogeny grzybowe − mączniaka prawdziwego i antraknozy w uprawie truskawki. Badania dr hab. B. Meszki wykazały również, że aplikacje środka Frupica 440 SC ograniczają porażenie owoców przez grzyb Rhizopus sp., sprawcę mokrej zgnilizny truskawek, chorobę której objawy najczęściej występują w trakcie przechowywania i transportowania owoców. Dzięki temu trwałość przechowalnicza owoców z plantacji traktowanych środkiem Frupica 440 SC jest znacznie wyższa w porównaniu do owoców pochodzących z roślin kontrolnych.

Zestawienie wyników badań dotyczących jakości pozbiorczej i trwałości przechowalniczej owoców truskawki

Polon owoców truskawki odmiany ‘Florence’. Doświadczenie przeprowadzone przez naukowców z Instytutu Ogrodnictwa, na poletkach w miejscowości Wilcze Średnie k. Grójca w 2015 r. Fungicydy aplikowano w następujących terminach: 27.05, 02.06, 08.06, 18.06.

Polon owoców truskawki odmiany ‘Roxana’. Doświadczenie przeprowadzone przez naukowców z Instytutu Ogrodnictwa, na poletkach w miejscowości Karsznice k. Łowicza w 2015 r. Fungicydy aplikowano w następujących terminach: 07.05, 12.05, 19.05, 26.05.

Wyniki przeprowadzonych doświadczeń udowadniają pozytywny wpływ stosowania fungicydu Frupica 440 SC na jakość pozbiorczą i trwałość przechowalniczą owoców truskawki

Zbigniew Dąbrowski

Sumi Agro Poland

Komunikat dla Grupy Truskawkowej

Numer XV z dnia 15 maja 2016

Umiar i rozwaga w dokarmianiu pozakorzeniowym i biostymulacji

1. Skutki zbyt intensywnego dokarmiania pozakorzeniowego

Dokarmianie pozakorzeniowe, czyli dostarczanie roślinom substancji pokarmowych na części nadziemne w formie oprysku jest tylko formą uzupełnienia podstawowego nawożenia dokorzeniowego i w żadnym wypadku nie może zastąpić prawidłowej agrotechniki.

Próby zastąpienia nawożenia podstawowego poprzez dokarmianie pozakorzeniowe kończą się najczęściej poważnym uszkodzeniem blaszki liściowej odpowiadającej za produktywność roślin (fot. 1). Fitotoksyczne uszkodzenie blaszki liściowej może być powodem drastycznego spadku wielkości plonu (nawet o połowę), jak również istotnie pogarszać jego jakość.

Fot. 1. Uszkodzenie blaszki liściowej truskawki przez zastosowanie oprysku o nadmiernym stężeniu cieczy roboczej

Kiedy dokarmianie pozakorzeniowe jest uzasadnione:

1) w sytuacji uszkodzenia systemu korzeniowego lub wiązek przewodzących składniki pokarmowe – np. przemrożenia, uszkodzenia herbicydowe,

2) w sytuacjach problemów z pobraniem składnika pokarmowego- np. susza, niewłaściwy odczyn gleby,

3) w sytuacjach problemów z alokacją składnika pokarmowego- np. dokarmianie pozakorzeniowe wapniem w okresie dojrzewania owoców

Aby zminimalizować ryzyko fitotoksyczności cieczy roboczej naniesionej w oprysku należy:

1. stężenie cieczy roboczej dobrać do fazy rozwojowej roślin i warunków pogodowych- na roślinach młodych fitotoksyczne uszkodzenia blaszki liściowej może spowodować nawet 0,3% roztwór niektórych nawozów,

2. dokarmianie wykonywać unikając pełnego nasłonecznienia (wieczorem, nocą) oraz niskiej wilgotności powietrza – w pełnym nasłonecznieniu i wysokiej temperaturze woda z oprysku gwałtownie odparowuje a agrochemikalia pozostające na blaszce stają się silnie fitotoksyczne,

3. unikać zbyt częstego dokarmiania powodującego kumulację naniesionych agrochemikaliów na blaszce liściowej- szczególnie w przypadku dostarczania roślinom pierwiastków lub preparatów wolniej wchłanianych np. aniony, siarka zawiesinowa

4. unikać łączenia ze sobą kilku agrochemikaliów – łączne zastosowanie w dokarmianiu pozakorzeniowym nawozów i środków ochrony roślin może zmniejszać skuteczność ochrony oraz istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia fitotoksyczności,

Biorąc pod uwagę tempo pobierania składników pokarmowych przez blaszkę liściową (tab. 1) bezpieczna odstęp pomiędzy kolejnymi zabiegami dokarmiania pozakorzeniowego powinien wynosić kilka dni (6-7). Częstsze wykonywanie zabiegów dokarmiania, szczególnie w połączeniu z zabiegami ochrony chemicznej roślin, stwarza ryzyko fitotoksycznego uszkodzenia blaszki liściowej.

Tabela. 1. Przybliżony czas pobierania składników pokarmowych przez blaszkę liściową  w optymalnych warunkach pogodowych (według różnych autorów)

Jeżeli składniki pokarmowe zostały uzupełnione w glebie do zawartości optymalnych oraz są spełnione wszystkie wymogi decydujące o ich pobraniu i alokacji (np. optymalny odczyn, wilgotność, zdrowotność roślin)  nie ma potrzeby dokarmiania pozakorzeniowego !!!!

2. Nadmierna biostymulacja roślin

Fot. 2. Zdeformowany owoc odmiany ‘Marmolada-Oneror’ w skutek nadmiernej biostymulacji.

Stosowanie preparatów i nawozów o właściwościach biostymulujących jest celowe tylko w sytuacjach powodujących u roślin silny stres: długotrwałe chłody, okresowe przymrozki, uszkodzenie w wyniku gradobicia, uszkodzenia w wyniku niewłaściwego zastosowania herbicydów.

Po przejściu czynnika stresowego kontynuacja zabiegów biostymulujących jest niecelowa a w niektórych przypadkach może być nawet szkodliwa. Szczególnie dotyczy to łącznego stosowania kilku preparatów o właściwościach biostymulujących.

Regularne stosowanie nawozów lub preparatów o właściwościach stymulujących powoduje powstanie u roślin swoistego „efektu przyzwyczajenia”. Roślina zaczyna traktować dostarczane regularnie substancje i preparaty stymulujące jako standardowy element agrotechniki co powoduje, iż w sytuacjach silnego stresu efektywność zabiegów stymulujących spada.

Należy pamiętać, iż efektywność zabiegów biostymulujących jest tym większa im gorsze są warunki powodujące konieczność zastosowania stymulacji. Jeżeli stosowana agrotechnika oraz panujące warunki pogodowe są optymalne to efektywność zabiegów biostymulujących jest niedostrzegalna.

Ponadto należy zdawać sobie sprawę, iż większość preparatów i nawozów o właściwościach stymulujących pobudza wzrost i rozwój wegetatywny roślin. Nadmierna biostymulacja łatwo powoduje zakłócenie optymalnej równowagi generatywno-wegetatywnej.

Fot. 3. Efekt nadmiernej stymulacji truskawek, przy użyciu różnych preparatów o działaniu biostymulującym.

Zachęcam do obejrzenia  filmu  BIOSTYMULATORY TO NIE ZABAWKI

http://bioagris.pl/filmy-warzywniczo-sadownicze/jagodniki/C4-3ONj7dS8/273/

Dr hab. Zbigniew Jarosz

Katedra Uprawy i Nawożenia Roślin Ogrodniczych

Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie

Szanowni Państwo

Użytkownicy i członkowie Grupy Truskawkowej w sezonie 2016. W dniach 1 – 7 maja 2016, za pośrednictwem strony internetowej bioagris.pl/truskawki, można zgłaszać się do polowej lustracji plantacji truskawek. Po 7 maja wszystkie nadesłane zgłoszenia zostaną zweryfikowane, zaś Państwo otrzymacie e-mail z potwierdzeniem wizyty. Zawierający szczegóły co do daty i godziny, zgłoszenia po 7 maja będą skutkowały wizytami na przełomie maja i czerwca.

Szczegóły zostały przesłane na Państwa adres e-mail. W razie pytań o wizytę lustracyjną proszę  o kontakt telefoniczny + 48 883310179. Wizyta lustracyjna na Państwa plantacji, jest usługą płatną. 

Albert Zwierzyński

Komunikat dla Grupy Truskawkowej

Numer XII z dnia 2 maja 2016

Mączniak prawdziwy i choroby liści truskawki

Mączniak prawdziwy i choroby liści truskawki

W okresie intensywnego przyrostu masy liściowej, może dochodzić do infekcji ze strony sprawców chorób liści. Do najpopularniejszych i najgroźniejszych chorób możemy zaliczyć:

Białą plamistość liści wywoływaną przez grzyb Mycosphaerella fragariae

Czerwoną plamistość liści wywoływaną przez grzyb Diplocarpon earliana

Mączniak prawdziwy truskawki wywoływany przez grzyb Sphaerotheca macularis

Fot. 1. Objawy   białej plamistości na liściach porażonych w poprzednim sezonie. Źródło zarodników porażających tegoroczne liście. 

Na plantacji mogą pojawiać się też inne groźne choroby liści i ogonków liściowych. Takie jak antraknoza truskawki i szara pleśń. Liście są „zieloną fabryką rośliny”, w nich zachodzą niezbędne dla prawidłowego wzrostu i plonowania procesy metaboliczne. Każdorazowe uszkodzenie liści przez choroby, przyczynia się do obniżenia kondycji roślin, co prowadzi do spadku potencjału plonotwórczego, a więc obniżenia plonowania, a nawet do zamierania części lub całych roślin. Dlatego ważne jest, aby każdy plantator prowadził lustracje plantacji w celu oceny występowania chorób w danej lokalizacji. Stan zdrowotny roślin na poszczególnych plantacjach może być bardzo różny, gdyż zależy od panujących lokalnie warunków pogodowych, uprawianej odmiany, sposobu uprawy, stanowiska oraz nasilenia występujących chorób.

Fot. 2  Charakterystyczne dla mączniaka prawdziwego, porażenie spodniej strony liścia truskawki.

Fot. 3 Objawy porażenia mączniakiem prawdziwym na górnej stronie blaszki liściowej, szczególnie dobrze widoczne na niektórych odmianach.

1. Zasady prowadzania lustracji na obecność chorób liści.

Mączniak prawdziwy truskawki – lustracje na plantacji należy prowadzić od początku wegetacji aż do jej zakończenia w danym sezonie. Ocenie poddajemy 100 liści losowo wybranych. Jeśli objawy choroby (charakterystyczny biały nalot) występują na więcej niż 5 % sprawdzanych liści jest to sygnał do wykonania zabiegu.

Biała i czerwona plamistość liści – na nowo zakładanych plantacjach lustracje wykonujemy tuż po posadzaniu roślin a na owocujących plantacjach w okresie kwitnienia i po zbiorach owoców. Ocenie poddajemy 100 liści losowo wybranych. Próg zagrożenia dla plantacji młodych to 1 % porażonych liści a dla plantacji owocujących to 5 % porażonych liści.

Grzyb Sphareotheca macularis, sprawca mączniaka prawdziwego, jest wyspecjalizowanym organizmem porażającym truskawki i poziomki. Do silnych infekcji dochodzi przede wszystkim w warunkach suchej, bezdeszczowej pogody, przy wyższych temperaturach i niskiej wilgotności powietrza. Na porażenie szczególnie narażone są rośliny uprawiane pod osłonami, lub okrywane folią perforowaną czy agrowłókniną. Dlatego przy tego typu uprawach należy zwracać szczególną uwagę na występowanie mączniaka prawdziwego. Lustracje należy prowadzić częściej i bardziej dokładnie niż na roślinach uprawianych w otwartym polu.

2. Podatność poszczególnych odmian na porażenie przez mączniaka prawdziwego.

Aktualnie w naszym kraju, w uprawach towarowych występuje duża liczba uprawianych odmian truskawek o różnej podatności na chorobę. Do odmian najbardziej podatnych na porażenie można zaliczyć ‘Honeoye,’ ‘Florence’ czy ‘Darselect’, natomiast mniejszą podatnością charakteryzują się na przykład odmiany ‘Cuprid’ czy ‘Vibrant’ (patrz wykres).

Wykres 1. Nasilenie mączniaka prawdziwego na różnych odmianach truskawki.

Główne czynniki wpływające na poziom porażenia roślin przez mączniaka prawdziwego to przede wszystkim podatność odmiany, przebieg warunków pogodowych oraz obfitość źródła infekcji w otoczeniu roślin. Dlatego usuwanie porażonych liści z plantacji jest ważnym zabiegiem ograniczającym potencjał infekcyjny. Takie prace można wykonać podczas prac pielęgnacyjnych na plantacji np. podczas mechanicznego usuwania chwastów z rzędów roślin.

Fot. 4. Objawy mączniaka prawdziwego na liściu odm. ‘Clery’. Widoczne czerwonawe przebarwienia świadczące o zniszczonej grzybni przez zastosowany fungicyd.

W polowej uprawie truskawek, bez osłon, pierwsze objawy choroby pojawiają się zwykle na przełomie kwietnia i maja. Porażone młode liście są charakterystycznie łódeczkowato wygięte ku górze a na odsłoniętej spodniej stronie widoczny jest biały nalot. Silnie porażone liście mogą przebarwiać się na czerwono, ich wzrost jest zahamowany, są sztywne i szeleszczące. Dlatego już pierwsze widoczne objawy powinny być sygnałem o konieczności wykonania zabiegu, zanim grzyb zacznie obficie zarodnikować i rozprzestrzeniać się na kolejne rośliny. Zarodnikowaniu i rozprzestrzenianiu zarodników grzyba sprzyja ciepła (15-27°C) i sucha, a infekcjom – wysoka wilgotność utrzymująca się wewnątrz rośliny truskawki.

3. Profilaktyka
   1. Dobór odmian mniej podatnych na mączniaka prawdziwego.
   2. Racjonalne nawożenie azotowe, zbyt silne nawożenie powoduje wzrost podatności.
   3. Nie dopuszczenie do zbytniego zagęszczenia roślin, które stwarza warunki bardziej sprzyjające dla infekcji.
   4. Okresowe przewietrzanie plantacji, na których rośliny są okrywane celem przyspieszenia wegetacji.
   5. Stosowanie nawozów zawierających siarkę, która korzystnie wpływa na ograniczenie mączniaka prawdziwego, gdyż siarka przyspiesza przemiany azotowe w roślinie.

4. Ochrona chemiczna truskawek

Zabiegi ochrony roślin przed chorobami liści należy wykonywać zapobiegawczo przed pojawieniem się objawów choroby. Do tego celu najbardziej polecane są preparaty biologiczne:

VAXIPLANT SL w dawce 1 l/ha i POLYVERSUM WP w dawce 0,1 kg/ha

Po zauważaniu pierwszych objawów i przekroczeniu progu ekonomicznego zagrożenia można sięgnąć po jeden z preparatów chemicznych. Do ochrony truskawek przed chorobami liści zarejestrowanych jest szereg związków.

Fungicydy z grupy strobiluryn

ZATO 50 WG w dawce 0,25 kg/ha zwalcza mączniaka prawdziwego i białą plamistość liści

Fungicydy z grupy triazoli

DOMARK 100 EC w dawce 0,6 l/ha zwalcza mączniaka prawdziwego i białą plamistość liści

TOPAS 100 EC w dawce 0,5 l/ha zwalcza mączniaka prawdziwego

W celu zwalczania białej plamistości liści i antraknozy truskawek można zastosować dwu składnikowy preparat SCORPION 325 SC w dawce 1 l/ha.

Godnym polecenia adiuwantem, jako dodatek do fungicydów zwalczających choroby liści, jest  PROTECTOR w dawce 0,2 l/ha. Zapewnia on dobrą przyczepność cieczy roboczej do powierzchni liścia, poprawia skuteczność substancji aktywnej, oraz zwiększa odporność substancji na zmywanie przez deszcz.

W okresie kwitnienia truskawek główną zwalczaną chorobą jest szara pleśń. W tym celu należy zastosować najlepsze dwu składnikowe fungicydy, takie jak LUNA SENSATION 500 SC w dawce 0,8 l/ha, SIGNUM 33 WG w dawce 1,8 kg/ha. Te preparaty oprócz szarej pleśni zwalczają też mączniaka prawdziwego i biała plamistość liści. Dlatego w okresie kwitnienia stosując te preparaty przeciwko szarej pleśni zwalczane są również choroby liści. Nie ma więc potrzeby wykonywania dodatkowych zabiegów zwalczających choroby liści. Stosowanie wyżej wymienionych fungicydów pozwala na kompleksową ochroną roślin przed najgroźniejszymi chorami.

dr hab. Anna Bielenin

Albert Zwierzyński

Komunikat dla Grupy Truskawkowej

Nr XI z dnia 2 maja 2016

Ostrożnie ze stosowaniem herbicydów

       Chwasty konkurują z roślinami uprawnymi o wodę, składniki pokarmowe i światło a niekiedy są również nosicielami chorób lub siedliskiem szkodników. Skuteczne usunięcie  chwastów z plantacji truskawki jest więc podstawą optymalnego wzrostu i rozwoju roślin oraz plonowania.

Najbezpieczniejszymi metodami kontroli zachwaszczenia w uprawie truskawki jest usuwanie mechaniczne oraz ściółkowanie – metody te zostaną omówione w oddzielnym komunikacie. Chemiczna kontrola zachwaszczenia niesie ze sobą zawsze ryzyko gorszego funkcjonowania roślin oraz mniej lub bardziej widocznych uszkodzeń 

Od dłuższego czasu codziennie do Grupy Truskawkowej zgłaszają się Plantatorzy mający ogromne problemy z uszkodzeniami roślin po zastosowaniu herbicydów. Głębsza analiza każdego przypadku wskazuję, iż powodem pojawienia się problemów po zastosowaniu herbicydu są błędy Plantatora wynikające z niewłaściwie dobranej dawki herbicydu, niewłaściwego terminu użycia lub złych warunków pogodowych w trakcie i po zabiegu.

Każdorazowo przed zastosowaniem herbicydu należy:

1. Dokładnie przeanalizować zapisy etykiety preparatu dobierając do własnej plantacji odpowiednią dawkę preparatu i termin stosowania.
2. Przestrzegać warunków stosowania preparatu, zwłaszcza wymogów termicznych i wilgotnościowych
3. Bezwzględnie unikać łączenia zabiegu herbicydem i dokarmiania pozakorzeniowego lub stymulacji – połączenie takich zabiegów skutkuje intensyfikacją uszkodzeń na roślinach

Często pytania Plantatorów dotyczą sposobów ratowania roślin po niewłaściwym zastosowaniu herbicydu oraz metody stymulacji odbudowy uszkodzonych części roślin.

Zalecenia takie mogą być wydane jedynie po wizycie na plantacji oraz po dogłębnym przeanalizowaniu wszystkich czynników wpływających na działanie herbicydu: rodzaj  gleby, sposób nawożenia, dotychczasowa agrotechnika i ochrona, odmiana, intensywność uszkodzeń roślin, aktualna faza fenologiczna. Rekomendowanie zabiegów biostymulujących bez precyzyjnego określenia powyższych elementów może być bezskuteczne a nawet pogorszyć stan roślin.

Poniżej kilka zdjęć, truskawek uszkodzonych wskutek złego użytkowania herbicydów.

Dr hab. Zbigniew Jarosz

Katedra Uprawy i Nawożenia roślin Ogrodniczych

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Przędziorek chmielowiec na plantacji truskawek.

Aktualnie po okresie ochłodzenia, następuje wzrost temperatury powietrza w całym kraju. Prawie wszystkie odmiany truskawek uprawiana w polu, posiadają pełne ulistnienie. Ważne jest aby w tym właśnie okresie zwrócić szczególną uwagę, na obecność szkodliwych roztoczy. Głównie przędziorka chmielowca, jak sobie z tym problemem poradzić. Można przeczytać w komunikacie nr X dla Grupy Truskawkowej. Opracowanym przez dr hab. K. Golan i dr hab. E. Górską-Drabik. Chciałbym zaprezentować kilka zdjęć z objawami żerowania przędziorka chmielowca na liściach truskawki. Zachęcam do lustracji plantacji na obecność szkodliwych roztoczy, a po stwierdzeniu przekroczonego progu szkodliwości do wykonania odpowiedniego zabiegu.

Albert Zwierzyński

Objawy żerowania przędziorka chmielowca, na górnej stronie blaszki liściowej. 

Plantacja odmiany ‘Marmolada-Onebor’ w drugim roku owocowania. Rośliny z objawami silnego uszkodzenia w skutek żerowania przędziorka chmielowca. 

Liść truskawki z charakterystycznymi, przebarwieniami. Na spodniej stronie  znajduje się kolonia przędziorka chmielowca.

Dolna strona liścia, z uszkodzniami charakterystycznymi, dla obecności przędziorka chmielowca

Skupisko jaj przędziorka chmielowca, pomiędzy nerwami liścia truskawki.

Zimująca samica przędziorka chmielowca, koloru karmazynowego składa jaja.

Skupisko jaj, wraz z młodym osobnikiem. Zabarwienie jego ciała jest jasne z dwiema ciemnymi plamami po bokach. 

Samice zimujące, które składają jaja. Z któych będzie rozwijało się tegoroczne pokolenie. 

Komunikat dla Grupy Truskawkowej

Nr X z dnia 27 kwietnia 2016

Lustracje na obecność roztoczy w uprawie truskawki

Jednymi z najgroźniejszych szkodników występujących w uprawie truskawki są roztocza, do których należą przędziorek chmielowiec i roztocz truskawkowiec. Są to gatunki notowane na plantacjach przez cały sezon wegetacyjny, co wynika z ich cyklu życiowego. Oba gatunki występują w kilku pokoleniach rocznie, w zależności od warunków atmosferycznych.

Wyższe temperatury, które wystąpiły w pierwszej połowie kwietnia wpłynęły na uaktywnienie przędziorków, jednak obecnie panujące niskie temperatury oraz przygruntowe przymrozki i opady atmosferyczne spowodowały spowolnienie tempa ich rozwoju. Na roślinach obserwować można już młode osobniki o charakterystycznym wyglądzie oraz jaja (fot. 3). Zwykle masowe żerowanie przędziorków obserwowane jest w okresie kwitnienia.

W porównaniu do przędziorków znacznie trudniej jest zaobserwować osobniki roztocza truskawkowca (fot. 4). Wynika to przede wszystkim z jego niewielkich rozmiarów ciała, (ok. 0,2 mm) jak również nie zawsze typowych objawów żerowania. Roztocze żerują w zwiniętych liściach truskawki. Powodowane uszkodzenia widoczne są na najmłodszych listkach, w postaci  pomarszczonych i jaśniejszych blaszek liściowych z krótkimi ogonkami. Objawy te jednak widoczne są przy dużej liczebności szkodnika. Końcowym efektem żerowania roztocza truskawkowca jest skarłowacenie rośliny i zniszczenie kwiatów. Zawiązane owoce są drobne, słabo wybarwione i kwaśne.

Fot. 1. Lustracje na obecność szkodliwych roztoczy najlepiej przeprowadzać przy pomocy binokularu.

Należy podkreślić, że w aktualnym okresie sezonu wegetacyjnego typowe objawy żerowania obu gatunków roztoczy nie są jeszcze dobrze widoczne. Bardzo ważne jest przeprowadzenie systematycznych lustracji. Pomogą nam one w odpowiednim czasie przeprowadzić zabiegi zwalczające nie dopuszczając do nadmiernego rozmnożenia się szkodników. Lustracje na obecność przędziorka chmielowca przeprowadza się co 10-14 dni przeglądając dolną stronę liści, zwracając uwagę na przestrzenie między nerwami głównie w okolicy ogonków liściowych. Należy pobierać cztery próby po 50 liści (po jednym liściu z rośliny) i za pomocą lupy określić liczbę żerujących przędziorków. Zwalczanie przeprowadzamy, gdy zaobserwujemy 2 osobniki na jednym listku liścia złożonego.

Lustracje pod kątem obecności roztocza truskawkowca należy przeprowadzać z taką samą częstotliwością jak w przypadku przędziorka, pobierając z roślin cztery próby po 10-25 najmłodszych liści. Próg zagrożenia wynosi 1 osobnik obecny na jednym listku liścia złożonego. Identyfikacja i określenie liczebności roztocza truskawkowca jest bardzo trudne i wymaga użycia binokularu. Szkodnik ten jest najczęściej przenoszony na plantacje wraz z sadzonkami, występuje zazwyczaj na starszych 3-4 letnich plantacjach.  

Fot.2 Zimujące samice przędziorka chmielowca na dolnej stronie liścia są widoczne gołym okiem.

Ze względu na różnice w podatności odmian truskawek na szkodliwe roztocze lustracje należy prowadzić oddzielnie dla każdej z odmian.  Wykonując zabiegi zwalczające należy dokładnie pokryć cieczą użytkowa dolne strony liści (w przypadku obecności przędziorków) lub najmłodsze licie (w przypadku występowania roztocza truskawkowca).

Fot. 3. Przędziorek oraz jaja na dolnej stronie liści (fot. E. Górska-Drabik).

Fot. 4. Przędziorek chmielowiec i osobniki roztocza truskawkowca  (Fot. K. Golan).

Zwalczanie przędziorków:

• Ortus 05 SC w dawce 1,5 – 2 l na ha: zwalczający stadia ruchome, do zastosowania po zaobserwowaniu wystąpienia szkodnika (raz w sezonie). Do roztworu zaleca się dodać adiuwant Spur w dawce 0,1-0,2 l na ha, który pomaga w lepszym rozprzestrzenianiu się cieczy roboczej na roślinach.
• Envidor 240 EC w dawce 0,4 l na ha, preparat powoduje iż samice przędziorków nie mogą się rozmnażać. Preparat o działaniu kontaktowym na roślinie działa powierzchniowo. Zabieg wykonywać jeden raz w sezonie, nie wolno preparatu stosować w okresie kwitnienia. Zalecana ilość wody na jeden hektar plantacji to 500-750 litów. 
• Acaramik 018 EC w dawce 1,2 l na ha: preparat zawiera substancje aktywną która głównie zwalcza formy ruchome przędziorków. Zabieg wykonywać jeden raz w sezonie, nie wolno preparatu stosować w okresie kwitnienia. Do roztworu zaleca się dodać adiuwant Spur w dawce 0,1-0,2 l na ha, który pomaga w lepszym rozprzestrzenianiu się cieczy roboczej na roślinach.
• Grot 18 EC w dawce dla jednorazowego zastosowania: 1,2 l/ha.
• Nissorun Strong 250 SC w dawce ka dla jednorazowego zastosowania: 0,4 l/ha.

Zwalczanie roztocza truskawkowca:

• Ortus 05SC, w dawce 2 l na ha plus adiuwant np. Spur w dawce 0,1-0,2 l na ha.

Dr hab. Katarzyna Golan, dr hab. Edyta Górska-Drabik

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie